Prof. Golusiński: Porażki w leczeniu i bólu związanego z odejściem pacjenta nie da się nauczyć. Nawet po 40 latach pracy

Czy dzisiaj rak to wciąż wyrok?
To absolutnie nie jest wyrok. Dzisiaj rak jest chorobą występującą we wszystkich grupach wiekowych. Kiedyś mówiono, że dotyczy on wieku starszego. Dzisiaj występuje zarówno u młodych kobiet i mężczyzn, we wszystkich grupach wiekowych, więc rozkład wiekowy zmienił się w przeciągu ostatnich lat diametralnie. W grupie nowotworów głowy i szyi czynniki ryzyka zmieniły się w ostatnich dwóch dekadach. Pojawił się nowy, wirus brodawczaka ludzkiego – HPV-16, który odgrywa bardzo dużą rolę w inicjacji procesu nowotworowego, doprowadzając do rozwoju pełnoobjawowego raka. Dlatego niekoniecznie trzeba palić bardzo dużo papierosów czy pić alkoholu, żeby zachorować. Receptą na to, żeby pokonać raka, jest nielekceważenie pierwszych objawów, jak najszybsze zgłoszenie się do lekarza, który pokieruje dalszą diagnostyką. Wtedy chory zgłasza się do leczenia w I lub II stopniu zaawansowania choroby, w których możemy zastosować nowoczesne, małoinwazyjne leczenie onkologicznej, które nie dewastuje jakości życia chorego i pozwala na szybki powrót do normalności. Natomiast, jeżeli to jest trzeci lub czwarty stopień zaawansowania, to często tę walkę przegrywamy. To jest bolesne, także dla nas.

Czy przez tyle lat pracy można się przyzwyczaić do porażki w leczeniu i bólu związanego z odejściem pacjenta?
Myślę, że medycyna jest sztuką. Jeżeli chce się być dobrym lekarzem, to trzeba być humanistą w pełnym tego słowa znaczeniu. Dlatego właśnie medycyna jest taka piękna, ponieważ zawsze mamy do czynienia z indywidualną chorobą, człowiekiem. Nie ma identycznego przebiegu choroby, nie ma dwóch takich samych nowotworów. Owszem, określamy je ramami, żeby było łatwiej, ale to za każdym razem jest rzecz bardzo indywidualna. I właśnie, gdyby to było rutyną, to być może tego bólu i przegrywania można byłoby się nauczyć. A tak, to bez względu na to, czy dopiero zaczyna się pracę, czy przepracowało się 40 lat, przeżywa się to tak samo. Tego nie da się nauczyć.

Miał pan już do czynienia ze wszystkimi nowotworami głowy i szyi?
Sądzę, że niewiele już może mnie zaskoczyć, jeśli chodzi o nowotwory głowy i szyi. Oczywiście, niektóre występują częściej, inne dużo rzadziej, jednak przez tyle lat, nabrałem bardzo dużego doświadczenia. Co więcej, rozwój medycyny jest tak szalony w ostatnich czasach, że, żeby być zawsze na bieżąco, trzeba czytać, uczyć się, spotykać, dyskutować i prowadzić badania naukowe. Jest to koło zamachowe dzięki któremu cały czas jest się doskonale przygotowanym do walki z rakiem. Zawsze powtarzam moim młodszym kolegom, że nawet w momencie, kiedy nie jesteśmy w stanie zaproponować czegoś naszemu choremu, bo mamy jakieś ograniczenia, np. nie mamy danego sprzętu czy leku, to naszym obowiązkiem jest powiedzieć, gdzie ten chory może pomoc uzyskać. Trzeba mieć tę orientację. Ktoś mógłby powiedzieć "on jest profesorem, to na pewno już wszystko wie". A to wcale tak nie jest. Tę swoją wiedzę trzeba cały czas, sukcesywnie uzupełniać.

Jak wyglądała onkologia te 40 lat temu? Jak bardzo zmieniła się przez ten czas?
Onkologia 40 lat temu wyglądała bardzo ubogo. Pacjenci przychodzili w bardzo zaawansowanym stanie choroby. Pobierało się wycinek do badania histopatologicznego i wykonywano operację, a los tego chorego nie był tak monitorowany, jak to się robi dzisiaj. Po 20 latach zaczęto zauważać, że w tej onkologii chirurgia nie jest jedyną metodą leczenia. Że jeszcze jest radioterapia, onkologia kliniczna, czyli leczenie systemowe. Zaczęto mówić o leczeniu zespołowym, czyli o interdyscyplinarności i indywidualizacji leczenia. A dzisiaj mamy jeszcze inne możliwości, bo każda z tych dyscyplin, o których wspomniałem, zrobiła bardzo duży postęp, ogromny rozwój. Dzieje się bardzo dużo, co oczywiście korzystnie wpływa na naszych chorych. Dlatego medycyna to dziedzina, która wciąga jak narkotyk, ona się nigdy nie nudzi, bo tutaj cały czas coś się dzieje. To jest bardzo inspirujące.

A czego możemy spodziewać się za kolejne 20 lat? Progres będzie jeszcze większy?
Jak najbardziej. Ten progres pójdzie w kierunku badań związanych z oceną biologii pojedynczej komórki nowotworowej u danego chorego. Dzięki temu będziemy mogli określić, jak szybko te nowotwory się dzielą, jaka jest ich progresja, przerzutowanie i gdzie należałoby zadziałać, żeby przerwać ten proces, żeby nowotwór dalej się nie rozwijał. Myślę, że na tym to będzie polegało. Jednak zawsze będzie tak, że człowiek będzie numerem jeden. To on będzie to postacią, która będzie musiała zebrać te wszystkie informacje i tym kierować. Uważam, że w tym kierunku współczesna onkologia będzie się rozwijała. Bez względu na powszechną robotyzację, sztuczną inteligencję, kluczową postacią będzie lekarz, który będzie musiał zebrać te wszystkie informacje, przetworzyć i wdrożyć odpowiednie leczenie. To nie jest tak, że nawet jeśli mówimy o chirurgii robotowej, to operację wykonuje robot. To wszystko wychodzi o d tego najlepszego "komputera", jakim jest człowiek.

Przez 40 lat pana pracy, zmieniły się metody leczenia, sprzęt itp. A czy zmieniło się także podejście pacjentów?
Na pewno jesteśmy bardziej świadomi zagrożeń. Myślę, że to też dzięki naszym działaniom edukacyjnym. Kiedyś 75-80 proc. wszystkich przypadków, to były przypadki zaawansowane, a dzisiaj jest 60 proc. zaawansowanych i 40 proc. wczesnych, czyli tendencja pozytywnie się zmienia. Ale to cały czas wymaga pracy edukacyjnej i podniesienia świadomości o zagrożeniach.

Jest pan prezydentem Europejskiego Towarzystwa Chirurgii Glowy i Szyi, które zrzesza ekspertów z wielu krajów. Jak na tym tle wypada polska onkologia? Wiele nam jeszcze brakuje czy może mamy już światowy poziom?
Jeżeli chodzi o przygotowanie pracowników ochrony zdrowia, to moim zdaniem wygląda bardzo dobrze, bo mamy wielu wykształconych ludzi, którzy są fachowcami w swoich dziedzinach. Natomiast źle wypadamy pod względem dużej liczby przypadków zaawansowanych i nie mamy nadal dobrego dostępu do nowych technologii, jak np. mają koledzy we Francji czy Belgii.

Na koniec – jakby pan podsumował te 40 lat swojej pracy zawodowej?
Jako absolutnie fantastyczne doznanie. Uważam, że miałem ogromne szczęście trafić na świetnych starszych kolegów, którzy mnie uczyli. Wspaniały dom i rodzina, zawsze pozwalała mi na moje aktywności i wspierała tę moją samorealizację. Mój ojciec był laryngologiem, który mnie zainspirował do kontynuowania specjalizacji z otorynolaryngologii, tak jak ja zainspirowałem mojego syna – Pawła, który jest również otorynolaryngologiem, chirurgiem głowy i szyi, Profesorem Uniwersytetu Zielonogórskiego, Kierownikiem Katedry i Kliniki Otolaryngologii i Chirurgii Szczękowo-Twarzowej i jestem przekonany, że będzie kontynuował nasze rodzinne tradycje. Te 40 lat minęło tak naprawdę jak jeden dzień. Ale mam jeszcze wiele planów i myślę, że mi się to uda.