Matura 2015. Filozofia dla TECHNIKUM poziom podstawowy [ODPOWIEDZI, ARKUSZE CKE]

***

Około godziny 19.30 dołączymy do tego materiały arkusz CKE. Później dołączymy również odpowiedzi. Z nami sprawdzicie, jak poszła Wam matura 2015 z filozofii dla TECHNIKUM na poziomie podstawowym. Mamy nadzieję, że udzieliliście samych poprawnych odpowiedzi!

Część I (20 punktów)

Zadanie 1.
Do podanych zdań dopisz właściwe pojęcia.

Pojęcia wybierz spośród: autarkia, altruizm, ascetyzm, aporia, anamneza

1) Postawa, której istotę stanowi troska o innych i nastawienie na czynienie dobra wykraczającego poza dobro własne. altruizm
2) Postawa przejawiająca się w rezygnacji z wartości hedonistycznych, witalnych i utylitarnych oraz wyrzeczenia się uciech życia.
ascetyzm

Zadanie 2.
1. Wyjaśnij pojęcie cnoty w filozofii Arystotelesa.
Cnota według Arystotelesa to cecha, dzięki której w danej sytuacji jesteśmy w stanie dokonać właściwego wyboru. Właściwego czyli sprawiedliwego. Arystoteles podkreśla, że posiadanie cnoty to właściwe postępowanie, właściwe odczuwanie i świadomość tego. Co więcej świadomość jest niezbędna aby cnotę pielęgnować.

2. Podaj podział cnót według Arystotelesa.
Arystoteles dokonał rozróżnienia cnót na: cnoty dianoetyczne (intelektualne), które są skutkiem doświadczenia oraz cnoty etyczne (moralne), które są skutkiem przyzwyczajenia.

Zadanie 3.
Oceń prawdziwość poniższych zdań. Zakreśl literę P, jeśli zdanie jest prawdziwe.
1. Baruch Spinoza głosił monizm i panteizm. PRAWDA
2. W filozofii Arystotelesa wszechświat jest wieczny i nie ma początku ani końca.
3. Zgodnie z przekonaniem Arthura Schopenhauera świat zjawisk jest obiektywizacją irracjonalnej woli.

Zadanie 4.
W filozofii Kartezjusza i Spinozy występuje pojęcie substancji. Czy Kartezjusz zgodziłby się ze stanowiskiem Spinozy w sprawie liczby i rodzajów substancji? Odpowiedź uzasadnij.
Odpowiedź: Nie.
Uzasadnienie: Według Kartezjusza były dwie - substancja myśląca (duchowa) i substancja cielesna (rozciągła) A zdaniem Spinozy wszystko było bezpośrednio jedną boską substancją stanowiącą budulec Wszechświata.

Zadanie 5.
Wyjaśnij pojęcie utopii w sensie potocznym i filozoficznym.
Znaczenie potoczne: mrzonka, coś niemożliwego do zrealizowania.
Znaczenie filozoficzne: projekt lub przedstawienie idealnego ustroju politycznego, opierającego się na sprawiedliwości, solidarności i równości.

Zadanie 6.
Wyjaśnij, jak rozumieli szczęście wymienieni niżej reprezentanci szkół filozoficznych.
hedonista - Unikanie cierpienia i bólu jest głównym warunkiem osiągnięcia szczęścia. Liczy się tylko szczęście "prywatne", bowiem doznania innych ludzi są niepoznawalne. Szczęście można osiągnąć poprzez chwilowe przyjemności, a to co nazywamy "długotrwałym szczęściem" jest przewagą przyjemności nad bólem.
stoik - Szczęście osiąga się przez wewnętrzną dyscyplinę moralną, sumienne spełnianie tych obowiązków, które spadają na nas naturalną koleją rzeczy, oraz odcięcie swoich emocji od zdarzeń zewnętrznych, czyli utrzymywanie stanu spokojnego szczęścia niezależnie od zewnętrznych warunków.
cynik - Według cyników jedynym prawdziwym dobrem i celem życia jest sama cnota, a wszystko inne powinno być dla człowieka całkowicie obojętne. Prowadziło to do wniosku, że wszystko poza cnotą jest całkowicie niepotrzebne, bo ona sama całkowicie wystarcza do osiągnięcia pełni szczęścia

Zadanie 7.
Obok tytułu dzieła wpisz nazwisko jego autora.
Nazwiska wybierz spośród następujących: Platon, Arystoteles, św. Augustyn, św. Tomasz, Kartezjusz, John Locke, Georg W. Hegel, Immanuel Kant, Gottfried W. Leibniz, Martin Heidegger, Edmund Husserl

1. Wyznania - św. Augustyn
2. Teajtet - Platon
3. Metafizyka - Arystoteles
4. Summa teologiczna - św. Tomasz z Akwinu
5. Rozważania dotyczące rozumu ludzkiego - John Locke
6. Rozprawa o metodzie - Kartezjusz
7. Monadologia - Gottfried W. Leibniz
8. Krytyka czystego rozumu - Immanuel Kant

Zadanie 8.
Podaj nazwy stanowisk przeciwnych do poniższych poglądów.
a) Jedynym źródłem poznania są zmysły. – racjonalizm
b) Normy moralne są względne. – obiektywizm etyczny
c) Działanie ludzkie jest wyznaczone przez konieczność. –indeterminizm

Zadanie 9.
Podaj autorów poniższych tez.
a) Esse est perci pi. (Być, to być postrzeganym.) – George Berkeley
b) Myślę, więc jestem. – Kartezjusz
c) Człowiek człowiekowi wilkiem. – Plaut
d) Człowiek jest trzciną myślącą. – Blaise Pascal

Część II (30 punktów)
Na podstawie załączonych tekstów i własnej wiedzy wykonaj polecenia.

Roman Ingarden
Książeczka o człowieku
Jest z pewnością bardzo trudno określić naturę człowieka. Wykracza on poza wszelkie ramy nadawanych mu określeń przez swoje czyny, czasem bohaterskie, a czasem straszliwe, przez niezmierną różnorodność swego charakteru i zamierzeń, jakie usiłuje realizować, przez niedającą się wyczerpać nowość swych dzieł i przez podziwu godną zdolność do regeneracji po każdym prawie swym upadku […].
Z pewnością egoizm dominuje w większości ludzkich czynów indywidualnych, społecznych czy narodowych. Jest jednak czymś specyficznie ludzkim działać wyłącznie dla cudzego dobra czy szczęścia i w wypadkach wyjątkowych oddać swe życie dla uratowania
cudzego życia, czasem nawet kogoś zupełnie obcego. Człowiek może dokonywać czynów straszliwych, okrutnych i „nieludzkich”, lecz zarazem jest jedynym stworzeniem, które czuje się upokorzone przez swe złe czyny i stara się odpokutować za swoje winy. W granicznym wypadku jest gotów zabić się dla ocalenia swojego honoru i jest zapewne jedynym stworzeniem, dla którego istnieje w ogóle honor i poniżenie tego honoru. Jedynie też człowiek czuje się odpowiedzialny za swój sposób życia, zwłaszcza wtedy gdy nie udało mu się zrealizować wartości niezbędnych, jego zdaniem, dla jego godności wewnętrznej.
A wreszcie prawdą jest, że w większości przypadków pożytek jest dlań motywem rozstrzygającym o jego działaniu, lecz jest też prawdą, że człowiek jest jedynym stworzeniem, które może tworzyć dzieła i sytuacje pod żadnym względem niepożyteczne. A tworzy je tylko dla ich piękna i dla wzbogacenia przez ich istnienie świata specyficznie ludzkiego.
Krótko mówiąc: istnieje pewien zbiór szczególnych wartości, które człowiek sobie ustala i usiłuje realizować, a nawet do ich realizowania czuje się powołany. Jakie to są wartości, to niełatwo powiedzieć. I jest możliwe, że ich ogół zmienia się w granicach ściśle określonych w zależności od poszczególnego typu człowieka i od epoki historycznej […]. Uszczęśliwia go natomiast urzeczywistnienie wartości i ulega ich szczególnemu urokowi. Nie chodzi tu przy tym […] o wartości relatywne w odniesieniu do jego potrzeb życiowych (jak np. pożywienie) ani też w stosunku do jego przyjemności (jak np. dobre zdrowie lub rozkosz), lecz o wartości w swej immanentnej jakości absolutne, jakkolwiek ich realizacja zależy od twórczej siły człowieka, słowem: wartości moralne i wartości estetyczne. Lecz człowiek nie znajduje tych wartości po prostu w przyrodzie, w świecie materialnym. Musi wytworzyć realne warunki ich zaistnienia i ukazywania się w świecie. Dzięki szczególnej umiejętności przewidywania ich jakości wytwarza na podłożu świata realnego, przez odpowiednie przetworzenie niektórych rzeczy i wywołanie pewnych procesów, nowy
świat – świat kultury ludzkiej, w którym wartości się ukazują.
Ten nowy świat nie istniałby bez geniuszu i działalności twórczej człowieka i nie mógłby się ukonkretyzować bez wytworzenia jego fizycznej podstawy bytowej, dostosowanej przez człowieka do funkcji ukazywania nowych przedmiotów i ich wartości […].
W obliczu tej nowej rzeczywistości człowiek zapomina do pewnego stopnia o swej prawdziwej naturze, czysto zwierzęcej […]. Czuje się szczęśliwy, gdy może być świadom obecności wartości stworzonych przez siebie lub przez swych bliskich. Ta rzeczywistość
specyficznie ludzka jest trwalsza i dłużej trwająca niż życie poszczególnego człowieka i […] stanowi dla każdego z nas pewnego rodzaju dziedzictwo, które znajdujemy w naszym świecie jako dar przodków i jako odradzanie się minionych epok dziejowych, i jako spotkanie z ludźmi, którzy już dawno nie żyją […]. Pełne zadowolenie może nam dać w życiu jedynie fakt, że udało się nam wytworzyć wartości noszące piętno naszej osobowości […]. My sami przekształcamy się pod wpływem dzieł, które stworzyliśmy i z którymi pozostajemy w styczności bezpośredniej i intuicyjnej, i – mimo naszej woli i naszej wiedzy – odradzamy się i przetwarzamy przez sam nasz wysiłek pozostawania w służbie realizacji wartości […].
Ale siła twórcza człowieka jest ograniczona. Nie jest zdolna stworzyć dzieł autonomicznych w swym istnieniu i niezależnych od naszej świadomości. Jest zbyt słaba, żeby rzeczywiście przetworzyć pierwotną naturę w rzeczywistość człowieka […]. Dzieła ludzkiej kultury duchowej nie znajdują w rzeczach materialnych nigdy oparcia tak pewnego, żeby mogły istnieć zupełnie bez pomocy działania i świadomości ludzkiej. Gdy moc duchowa człowieka słabnie lub zanika, warstwa Rzeczywistości Ludzkiej na świecie zdaje się zacierać
i zanikać, a człowiek odkrywa oryginalne oblicze Przyrody – żywiołu w świecie go otaczającym i nawet w sobie samym, i czuje się wtedy opuszczony w świecie sobie obcym i straszliwym. Popada w prawdziwą rozpacz, czując się odartym z wszelkiego sensu, który
uczynił z niego – zwierzęcia – człowieka.
Natura ludzka polega na nieustannym wysiłku przekraczania granic zwierzęcości tkwiącej w człowieku i wyrastania ponad nią człowieczeństwem i rolą człowieka jako twórcy wartości. Bez tej misji i bez tego wysiłku wyrastania ponad samego siebie człowiek zapada z powrotem i bez ratunku w swoją czystą zwierzęcość, która stanowi jego śmierć.
Roman Ingarden, Książeczka o człowieku, Kraków 1987.

Zadanie 10.
Na podstawie tekstu Romana Ingardena zdefiniuj pojęcia: natura, kultura.
Natura: fizyczny, zwierzęcy aspekt bytu człowieka, zespół instynktów i zachowań nimi powodowanych, które są jednakowe dla człowieka i innych przedstawicieli świata przyrody.
Kultura: hołdowanie i urzeczywistnianie wartości wykraczających poza zwierzęcą naturę, przetwarzanie natury dzięki umiejętności przewidywania skutków swoich działań i zachodzących procesów.

Zadanie 11.
Który z poniższych zestawów określeń (A–D) charakteryzuje naturę człowieka zgodnie z koncepcją Romana Ingardena? Zaznacz właściwą odpowiedź.
A. byt w sobie, dwoistość natury ludzkiej, świadomość siebie
B. wola mocy, wartości etyczne, tworzenie kultury
C. przekraczanie zwierzęcości, honor, siła twórcza
D. byt dla siebie, altruizm, szacunek dla świata natury

Zadanie 12.
1. Na podstawie tekstu wymień cztery korzyści, jakie − zdaniem autora tekstu − przynosi człowiekowi tworzenie kultury.
- człowiek zapomina w pewnym stopniu o swojej zwierzęcej naturze, wznosi się ponad nią
- czuje się szczęśliwy na skutek świadomości istnienia wartości stworzonych przez siebie lub swoich bliskich
- człowiek zmienia się na skutek tworzonych wartości, tak by jednocześnie pełniej je realizować
- pozostawia po sobie ślad trwalszy niż jego istnienie

2. Wymień dwa warunki, które, według autora, zapewniają wartościom kultury przetrwanie.
- zapewnia przetrwanie - fakt, że człowieka uszczęśliwia fakt obcowania z wytworami kultury, co sprawia, ze staje się ona dziedzictwem pokoleń
- wysiłek nieustannie wkładany w przekraczanie zwierzęcej natury

Zadanie 13.
Spośród poniższych sformułowań (a–f) zaznacz te, które – zgodnie z przekonaniem Romana Ingardena – są warunkiem powstania „nowego” świata.
a) geniusz człowieka
b) działanie twórcze człowieka
c) egoizm w relacjach międzyludzkich
d) powrót do natury
e) wytworzenie systemu wartości
f) zaakceptowanie przez człowieka swojej zwierzęcości

Zadanie 14.
Roman Ingarden jest przedstawicielem jednego ze współczesnych kierunków filozoficznych.
1. Podaj nazwę tego kierunku. - Fenomenologia
2. Podaj nazwisko, innego niż Roman Ingarden, przedstawiciela tego kierunku. - Edmund Husserl
3. Uzasadnij, że powyższy tekst Romana Ingardena realizuje założenia reprezentowanego przez autora kierunku.
W tekście obecne są charakterystyczne dla metody fenomenologicznej sposoby narracji i argumentacji. Ingarden stara się uchwycić dane w ich istocie, ich konieczne związki - pyta o istotę człowieczeństwa. Stosuje metodę opisową, by uchwycić różne aspekty człowieczeństwa, wskazując między innymi na wartości - "w swej immanentnej jakości absolutne". Nie tyle ocenia, co konsekwetnie opisuje.

Zadanie 15.
Porównaj koncepcję człowieka w filozofii Romana Ingardena z koncepcją człowieka w filozofii Thomasa Hobbesa oraz Jeana J. Rousseau.
Thomas Hobbes - Hobbes przyjmował, że każde działanie człowieka jest zdeterminowane określoną koniecznością. Te zaś wynikają z przymusu dokonania wyboru między egoizmem i wolnością, jednocześnie sprowadzającymi stan zagrożenia, a tworzeniem więzi społecznych stanowiących ograniczenie wolności ale jednocześnie dających bezpieczeństwo. Hobbes w przeciwieństwie do Ingardena nie przewidywał możliwości wzniesienia się człowieka ponad swoją naturę zwierzęcą. Z niej wynikała jak najbardziej naturalna zdaniem Hobbesa wojna każdego z każdym (wszystkich ze wszystkimi).
Jean J. Rousseau - Można powiedzieć, że koncepcja Ingardena stanowi przeciwieństwo koncepcji Rousseau. O ile Ingarden uważał kulturę oraz urzeczywistniane w niej wartości za drogę do przekroczenia zwierzęcej natury i wzniesienia się ponad nią, o tyle Rousseau głosił koncepcję "dobrego dzikusa". Uważał, że to właśnie rozwój umysłowy, a szerzej kultura prowadzi do stłumienia naturalnych, dobrych instynktów. Tak więc drogą na urzeczywistnienie człowieczeństwa jest nie przekroczenie zwierzęcej natury, a poniekąd powrót do niej.

Zadanie 16.
Porównaj koncepcję rozpaczy w tekście Romana Ingardena z koncepcją zaproponowaną przez Sørena Kierkegaarda w poniższym fragmencie.

Rozpacz to rozpad syntetycznego stosunku jaźni do samej siebie. Ale synteza nie jest rozpadem, jest tylko możliwością, czyli w samej syntezie zawiera się możliwość rozpadu. Gdyby synteza była rozpadem, rozpacz nie mogłaby powstać; w tym wypadku rozpacz byłaby właściwością natury ludzkiej jako takiej, a więc nie byłaby rozpaczą; byłaby czymś, co atakowałoby człowieka, czymś, co przychodziłoby z zewnątrz jak choroba, w którą człowiek popada, jak śmierć, która każdego czeka. Aliści rozpacz rodzi się wewnątrz człowieka; gdyby człowiek nie był syntezą, nie mógłby popaść w rozpacz ani tym bardziej nie mógłby rozpaczać, gdyby ta synteza nie rodziła się we właściwym stosunku z ręki Boga.
Søren Kierkegaard, Choroba na śmierć, [w:] Antologia tekstów filozoficznych, cz. II, Kraków 2003.

Według Ingardena rozpacz pojawia się, gdy rzeczywistość nagiej przyrody przerasta siłę człowieka w urzeczywistanianiu człowieczeństwa poprzez realizację wartości. Gdy jego moc duchowa słabnie, a przyroda nad nim dominuje, czuje się odarty z sensu. U Kierkegaarda rozpacz nie jest natomiast symptomem ludzkiej dezintegracji. Rozpacz jest doświadczana przez każdego człowieka - jako niemożność zaakceptowania samego siebie. Gdy staramy się być sobą, musimy się z nią zderzyć, ale to właśnie ona stawia nas ponad światem zwierzęcym. Rozpoznanie to, to pierwsza droga do wyzdrowienia, dopiero zatracenie staje się podstawą ustąpienia choroby.

Zadanie 17.
Porównaj koncepcje natury ludzkiej przedstawione we fragmencie „Książeczki o człowieku” Romana Ingardena i poniższym tekście Jeana Paula Sartre’a.

Pojęcie Boga Stworzyciela we wszystkich niemal czasach utożsamiane jest z pojęciem najwyższego rękodzielnika […]. Bóg tworzy człowieka odpowiednio do techniki i koncepcji, dokładnie tak, jak rzemieślnik wytwarza nóż do papieru, odpowiednio do definicji i techniki wykonania […]. Jeżeli nie istnieje Bóg, to istnieje przynajmniej jeden byt, którego egzystencja poprzedza istotę, jeden byt, który istnieje przed możliwością zdefiniowania go przez jakiś umysł, i że tym bytem jest człowiek […]. Co to znaczy w tym wypadku, że egzystencja poprzedza istotę? To znaczy, że człowiek najpierw istnieje, zdarza się, powstaje w świecie, a dopiero później się definiuje. Człowieka w pojęciu egzystencjalisty nie można definiować dlatego, że jest on pierwotnie niczym. Będzie on czymś dopiero później i to będzie takim, jakim się sam uczyni. A więc nie ma natury ludzkiej, ponieważ nie ma Boga, który by ją w umyśle swym począł. Człowiek jest poza tym nie tylko taki, jakim siebie pojmuje, lecz również taki, jakim chce być, jakim się pojął po zaistnieniu i jakim zapragnął być po tym skoku w istnienie. Człowiek jest tylko tym, czym sam siebie uczyni […]. Tak więc pierwszym krokiem egzystencjalizmu będzie uświadomienie człowiekowi, czym jest on sam, i złożenie na niego całkowitej odpowiedzialności za własne istnienie. Ale mówiąc, że człowiek jest odpowiedzialny za siebie, chcemy powiedzieć, że jest on odpowiedzialny nie tylko za swą własną indywidualność, ale również za wszystkich innych ludzi.
J.P. Sartre, Egzystencjalizm jest humanizmem, Warszawa 1998

Ingarden dostrzega pewną dwoistość natury człowieka - jej zwierzęcy pierwiastek i - charakterystyczny dla człowieka - ten, sprowadzający się do tworzenia i realizowania wartości nie związanych bezpośrednio z doznaniami takimi jak głód - sytość, zagrożenie - bezpieczeństwo, dyskomfort - rozkosz.
Zdaniem Ingardena urzeczywistnianie się człowieczeństwa jest związane z wysiłkiem przekraczania zwierzęcej natury. Według Sartra człowiek jest twórcą samego siebie i tylko od niego zależy kim będzie i jak się zdefiniuje.

Zadanie 18.
1. Wyjaśnij, co znaczy Sartrowskie stwierdzenie istota poprzedza egzystencję.
Istota poprzedza egzystencję oznacza, że byt w sensie fizycznym jest pierwotny w stosunku do świadomości bytu (egzystencji). Człowiek najpierw się rodzi, zaczyna żyć i dopiero w trakcie uświadamia sobie swoje istnienie i je definiuje.

2. Jaki byt, zdaniem Sartre’a, można opisać formułą egzystencja poprzedza esencję? Wyjaśnij, co tak zastosowana formuła oznacza.
Najpierw pojawia się istnienie jako takie (byt w sensie fizycznym), później egzystencja (rozumiana jako uświadomienie sobie swojego istnienia i jego konsekwencji), ostatecznie zaś esencja - czyli wszystko to czym człowiek się staje, jak siebie rozumie, ale też czym chce być, jakie wartości chce realizować.

Zadanie 19.
Na podstawie podanych tekstów i własnej wiedzy porównaj poglądy Sartre’a i Ingardena na temat wolności.
Według Ingardena wolność człowieka jest ograniczona przez naturę. Zarówno o sensie wewnętrznym - "zwierzęce" aspekty natury, jak i siły przyrody, nad którymi człowiek nie jest w stanie panować, a których działanie jest w stanie odebrać mu wartości zrealizowane poprzez kulturę oraz zepchnąć na powrót w świat zwierzęcości. Z punktu widzenia Sartra wolność jest całkowita, jednak związana z odpowiedzialnością nie tylko za siebie, ale i za innych ludzi.

Zadanie 20.
Którego kierunku – relatywizmu czy idealizmu etycznego – są reprezentantami Sartre i Ingarden? Odpowiedź uzasadnij.
Odpowiedź: - idealizm etyczny.
Uzasadnienie: - Obaj przyjmowali stanowisko w zakresie etyki normatywnej, postulujące realizowanie celów wyższych niż osobista przyjemność czy powodzenie życiowe.

Zadanie 21.
Wyjaśnij pojęcie egzystencjalizmu i wymień, innego niż Sartre, przedstawiciela oraz podaj nazwisko filozofa, który jest uważany za prekursora egzystencjalizmu.
Wyjaśnienie: Egzystencjalizm to kierunek filozoficzny, którego przedmiotem badań są indywidualne losy jednostki ludzkiej, wolnej ("skazanej na wolność") i odpowiedzialnej, co stwarza uczucie "lęku i beznadziei istnienia". Jego ideą jest przekonanie, że człowiek, jako jedyny z wszystkich bytów ma bezpośredni wpływ na to kim jest i dokonując niezależnych wyborów wyraża swoją wolność. Ludzie są na tę wolność wręcz skazani, jest ona atrybutem człowieczeństwa. Istnienie ludzkie jest zawieszone między przyszłością a przeszłością, dlatego towarzyszy mu poczucie przemijalności, braku, niespełnienia.
Przedstawiciel: Martin Heidegger, Albert Camus, Karl Jaspers
Prekursor egzystencjalizmu: Søren Kierkegaard

***

ZOBACZ RÓWNIEŻ:

• Matura 2015. Filozofia dla TECHNIKUM poziom podstawowy [ODPOWIEDZI, ARKUSZE] i inne przedmioty

• Matura 2015 FIZYKA [ODPOWIEDZI, ARKUSZE CKE]
• Matura 2015 [ODPOWIEDZI, ARKUSZE CKE, ROZWIĄZANIA ZADAŃ]
• Matura 2015 WOS [ODPOWIEDZI, ARKUSZE CKE]
• Matura 2015 MATEMATYKA rozszerzona [ODPOWIEDZI, ARKUSZE CKE]
• Matura 2015: MATEMATYKA poziom rozszerzony dla LO [ODPOWIEDZI, ARKUSZE CKE]