W przypadku, gdy spadkodawca nie zamierza zdawać się na przepisy prawa spadkowego, a szczególnie wtedy, gdy chce podzielić swój majątek inaczej niż stanowią reguły ustawowego dziedziczenia, ma do dyspozycji wygodny sposób przekazania swojej woli - testament.
Własnoręczny zapis testamentowy, opatrzony podpisem i datą, a jeszcze lepiej testament sporządzony w obecności notariusza, znakomicie też ułatwia sądowe przeprowadzenie spadku.
Powinny o tym pamiętać wszystkie osoby myślące z troską o swoich spadkobiercach - jeśli chcą im zaoszczędzić niepotrzebnej mitręgi, a być może sporów i kłopotów, niech zawczasu sporządzą testament, w którym jasno i jednoznacznie wyrażą swoją wolę. Tym bardziej, że wyrażona w ten sposób wola jest potem trudna do podważenia.
Mimo oczywistych zalet testamentu, nie jest on szczególnie w Polsce popularny. Jak wynika z badań przeprowadzonych przez firmę ubezpieczeniową 4Life Direct, wprawdzie większość z nas uważa posiadanie testamentu za ważne, ale tylko 13 proc. ankietowanych sporządziła taki dokument. Badania pokazują także, że zaledwie około 40 proc. osób planuje napisać testament, odkładając to zresztą na nieokreśloną przyszłość. Tymczasem w krajach o wysokiej kulturze prawnej sporządzenie testamentu jest normą, i to nie tylko wśród seniorów, ale i wśród ludzi w średnim wieku, którzy zdążyli dorobić się majątku.
Zanim przejdziemy do bardziej szczegółowego omawiania zalet testamentu, najpierw kilka podstawowych reguł co do jego formy. Nie są one zbyt szczegółowe - wystarczy, że swoją ostatnią wolę napiszemy odręcznym pismem na kartce papieru, składając pod tekstem swój podpis oraz zamieszczając datę (nie ma znaczenia, w którym dokładnie miejscu). Testament musi być napisany w całości pismem odręcznym - napisanie go choćby w drobnej części pismem maszynowym czy komputerowym sprawi, że zostanie on uznany za nieważny.
Jeśli testator po sporządzeniu testamentu zechce dokonać w nim poprawek, skreślić bądź dopisać postanowienia, również i te zmiany należy opatrzyć podpisem oraz datą. Lepiej jednak napisać wtedy testament od nowa a stary zniszczyć.
Powyższe uwagi dotyczą najbardziej popularnego testamentu tzw. zwykłego. Oprócz niego istnieje testament notarialny, który ma formę aktu notarialnego, sporządzonego przez notariusza w kancelarii notarialnej. Tutaj, oczywiście, konieczny jest tylko własnoręczny podpis testatora.
Każdy domyśli się, że testament notarialny jest "mocniejszy" od zwykłego.
Trzy powody, dla których warto zdać się na testament
Testament notarialny jest trudniejszy do podważenia niż zwykły i można w nim zawrzeć zapis windykacyjny
Wynika to z faktu, że sąd ma wtedy do czynienia z dokumentem urzędowym, o wysokim stopniu domniemania autentyczności i zgodności z prawdą. Podważenie takiego testamentu jest trudniejsze niż w przypadku testamentu zwykłego. Istotną ,,przewagą" tej formy testamentu jest też możliwość zawarcia w nim zapisu windykacyjnego, o czym w dalszej części artykułu. Pamiętajmy, że dopóki żyjemy, zawsze możemy nasz testament zmienić. Jest to szczególny dokument - rodzi skutki prawne dopiero w chwili śmierci testatora. Wcześniej, dopóki testator żyje, jego zapisana w testamencie ostatnia wola nie nakłada na niego żadnych obowiązków ani w żadnym stopniu go nie wiąże. Oznacza to m.in., że w każdej chwili można napisać nowy testament. Jeśli będzie widniała na nim późniejsza data, to właśnie on będzie wzięty przez sąd pod uwagę, a nie te wcześniejsze. Dotyczy to zarówno testamentu zwykłego, jak i notarialnego, choć ten ostatni wiąże się z kosztami i nie opłaca się go zmieniać zbyt często...
Dlaczego w ogóle warto sporządzić testament? Powody mogą być co najmniej trzy:
1. reguły dziedziczenia ustawowego nam nie odpowiadają i chcemy je zmienić,
2. chcemy skorzystać z testamentowych form zapisu konkretnych składników majątku lub zobowiązać spadkobierców do określonego świadczenia na rzecz innej osoby,
3. chcemy uniknąć sytuacji, gdy dokonane przez nas na życia darowizny zostaną uwzględnione w spadku, a taka jest właśnie reguła dziedziczenia ustawowego.
W przypadku 1. zmiana w stosunku do dziedziczenia ustawowego może polegać na nierównym podziale majątku pomiędzy spadkobierców przewidzianych w Kodeksie cywilnym.
Jak zapewne wielu z nas pamięta, według Kodeksu Cywilnego spadek należy się: zstępnym (dzieciom, wnukom, prawnukom), małżonkowi, rodzicom, rodzeństwu i zstępnym rodzeństwa. Po nowelizacji Kodeksu Cywilnego w czerwcu 2009 roku, krąg uprawnionych do spadku poszerzył się o dziadków zarówno ze strony ojca jak i matki, oraz ich zstępnych, czyli ciotek, wujów i stryjów spadkodawcy. Spośród wymienionych osób bliskich i krewnych do pierwszej grupy dziedziczenia należą zstępni i małżonek, natomiast pozostałe osoby stanowią drugą grupę dziedziczenia. Zasada jest taka, że druga grupa dochodzi do dziedziczenia tylko wtedy, gdy spadkodawca nie pozostawił po sobie żyjących zstępnych, tj. dzieci, wnuków i prawnuków. Kodeks cywilny szczegółowo precyzuje, komu z tej grupy przypada scheda, w jakiej części i w jakiej kolejności. Warto pamiętać o tych regułach, żeby orientować się, na czym może polegać odstępstwo od nich. Nie ma bowiem sensu sporządzenie testamentu, który jedynie powieli powyższe reguły. Przykładowo, w testamencie można wskazać jako uprawnionych do schedy osoby niespokrewnione (np. konkubinę) a także organizacje charytatywne, fundacje lub stowarzyszenia. Spadkodawca powinien też w testamencie wskazać wielkość udziałów przypadających na osoby powołane do spadku - w sposób bezpośredni (np. na każdego z dwojga powołanych ma przypadać po 1/2 udziału w spadku), albo pośredni (np. udział córki ma być dwukrotnie wyższy niż syna).
W przypadku 2. chodzi o skorzystanie z możliwości, jakie dają takie formy zapisu testamentowego, jak zapis zwykły i zapis windykacyjny (patrz infografika). Zatrzymajmy się przy tym ostatnim, gdyż został niedawno wprowadzony i stanowi przełom w polskim prawie spadkowym. Zapis windykacyjny to postanowienie spadkodawcy zawarte w testamencie notarialnym, że dana osoba nabędzie przedmiot zapisu z chwilą otwarcia spadku, bez żadnej prawnej mitręgi. Jeśli przedmiotem zapisu będzie dom lub samochód, przypadnie on spadkobiercy natychmiast po śmierci spadkodawcy.
Zanim wprowadzono zapis windykacyjny do polskiego prawa spadkowego, nie było możliwe bezpośrednie zapisanie jakiegoś przedmiotu materialnego; zapis w testamencie zwykłym przewiduje jedynie podanie udziału w spadku, a dopiero sąd może zamienić ten udział w konkretne dobro.
W przypadku 3. chodzi o uniknięcie włączenia do spadku darowizny. Przy dziedziczeniu ustawowym przyjmuje się, że darowizny znacznej wartości, przekazywane najbliższym, dokonywane są na poczet przyszłego spadku. Są zatem w nim uwzględniane. Natomiast w testamencie można zastrzec, że darowizna ma zostać wyłączona z masy spadkowej.
Dołącz do nas na Facebooku!
Publikujemy najciekawsze artykuły, wydarzenia i konkursy. Jesteśmy tam gdzie nasi czytelnicy!
Dołącz do nas na X!
Codziennie informujemy o ciekawostkach i aktualnych wydarzeniach.
Kontakt z redakcją
Byłeś świadkiem ważnego zdarzenia? Widziałeś coś interesującego? Zrobiłeś ciekawe zdjęcie lub wideo?
