Cały ten zgiełk. Wawelskie cegiełki i krakowskie zabytki

Członkowie SKOZK mogli zobaczyć fragment podziemi, gdzie prace remontowe dofinansowuje SKOZK. Wkrótce przestrzeń zostanie otwarta dla zwiedzających. Na razie w lapidarium leżą ‘kamienie’: fragmenty XVI wiecznych nadproży czy wsporników, oraz kilkaset cegiełek wawelskich z początku XX wieku. Wzruszyły mnie te cegiełki. A połączenie cegiełki i SKOZK wydało mi się symboliczne.

Andrzej Leder w tekście ‘Niepodległość w prezencie’ pisał: „Z polskiej perspektywy rok 1918 oznaczał przede wszystkim rozpad mocarstw zaborczych. To pozwalało na realizację pieszczonego przez polską kulturę od ponad stu lat marzenia o odzyskaniu politycznej suwerenności. Marzenie to zostało jednak wypowiedziane przede wszystkim w języku nostalgicznym, przez zwolenników romantycznej wizji historii, w której ideałem była Pierwsza Rzeczpospolita o przednowoczesnym charakterze. Sama zaś wojna, poza pewnymi wyjątkami polskie ziemie właściwie ominęła.”

Jak się okazuje, można pisać efektownie a równocześnie, że tak to metaforycznie ujmę - ‘nie na temat’. Bo I wojna światowa polskich ziem nie ominęła. Zginęło prawie milion Polaków, 5 milionów straciło dorobek życia, rodzący się przemysł całkiem upadł, a całe fabryki Rosjanie wywozili do siebie. Zniszczono 2400 mostów i 60% dworców kolejowych. Na wsiach zapanowały głód i niewyobrażalna wręcz nędza. Mój dziadek, absolwent filozofii Uniwersytetu Jagiellońskiego, został per fas et nefas w 3 miesiące zrobiony austriackim oficerem, co skończyło się udręką Syberii i 9 latami poza domem.

I wcale nie „w przednowoczesny sposób” Polacy przygotowywali się do niepodległości.

Jeszcze wojna trwała, kiedy architekci należący do Obywatelskiego Komitetu Odbudowy Wsi i Miast w Krakowie, stworzyli i udostępnili projekty: „Odbudowa Polskiego Miasteczka. Projekty domów opracowane przez grono architektów polskich wydane pod redakcyą Józefa Gałęzowskiego ”, „Odbudowa polskiej wsi. Projekty chat i zagród wydane pod redakcyą Wł. Ekielskiego” i „Projekty budynków użyteczności publicznej pod redakcyą Józefa Pokutyńskiego”. Proszę się nie dać zwieść przestarzałej ortografii. Idea i realizacja były na wskroś nowoczesne. Chodziło o ład architektoniczny. „Musimy zaczynać od początku, wskazaną więc była wstrzemięźliwość w szafowaniu środkami artystycznymi, t. j. skromne i bezpretensjonalne opracowanie architektury” – pisał Gałęzowski. Krakowscy architekci przygotowywali niepodległość zadziwiająco pragmatycznie.

Symptomatycznym przykładem były też wawelskie cegiełki. Wobec braku funduszy Adolf Szyszko-Bohusz kierujący od roku 1916 renowacją Zamku Królewskiego na Wawelu wezwał do publicznej składki. W 1921 roku najhojniejszym ofiarodawcom obiecano umieszczenie na wzgórzu tabliczek kamiennych z ich nazwiskami. Oddźwięk był ogromny.

Na rzecz Wawelu wpłacały stowarzyszenia, szkoły, instytucje oraz osoby prywatne z całej Polski i z zagranicy. Do 1925 roku cegiełek było już 6282. Część widzimy w murze wchodząc na Wawel od strony ul. Kanoniczej. Ale nie wszystkie, bo w 1953 roku władze PRL pod pozorem złego stanu nakazały usunąć sporą część z nich. Bez żadnej dokumentacji. Niektóre całkiem zniszczały, inne przetrwały. A cegiełki z nazwiskami żołnierzy poległych w walkach na wschodnich granicach ocenzurowano usuwając część tekstu identyfikującego. Wawelskie cegiełki przypominają, że krakowskie zabytki to nie tylko sprawa krakowian lecz część pamięci o państwie i wspólnej tożsamości.