Gaspar da Gama - poznaniak, który odkrył Brazylię

Krzysztof Kolumb, Ferdynand Magellan, Vasco da Gama czy Marco Polo - to oni kojarzą się ze średniowiecznym okresem wielkich odkryć geograficznych. Mało kto wie, że w tym gronie powinien znaleźć się także Wielkopolanin. Postać niedoceniona. Postać, bez której wyprawa Vasco da Gamy do Indii nie zakończyłaby się sukcesem. Dzięki której odkryto Brazylię. To Gaspar (Kacper) da Gama - Żyd z Poznania.

- Jego historia, choć pozostawia wiele pytań bez odpowiedzi, mogłaby stać się scenariuszem filmu - mówi dr Wojciech Meixner, związany z poznańską gminą żydowską, pasjonat historii i kultury iberyjskiej. - Prowadził pełne przygód, nieco awanturnicze życie. To, że nie znamy wielu wątków, otwiera drogę fantazji scenarzystów i reżyserów.

Gaspar da Gama urodził się ok. 1450 r. w Poznaniu. Przypisywano mu kilka nazwisk: Gaspar da Gama, de Lemos, d'Almeida. Sam pierwotnie przedstawiał się jako Yusuf Adil. Jako dziecko najprawdopodobniej mieszkał z rodziną na północnej stronie Starego Rynku, w dzielnicy żydowskiej. Poza tym, niewiele o rodzinie wiadomo. Poznań opuścił ok. 1454 r. Według historyka Joao de Barrosa, powodem były próby zmuszenia do przejścia na chrześcijaństwo. - To może być tylko legenda - mówi dr Wojciech Meixner. - W tamtych czasach zdarzały się prześladowania religijne, ale nie takie, które zmuszałyby do dalekich ucieczek. A celem rodziny Gaspara miała być Jerozolima. Być może więc rodzice byli handlarzami.

Gaspar da Gama bardziej niż Vasco da Gama, powinien być bohaterem odkryć geograficznych

Rodzina najpierw zatrzymała się we Włoszech, potem trafiła do Jerozolimy. Gaspar da Gama nie osiadł tam na długo. Udał się do Aleksandrii i do Indii. W tym czasie nauczył się żeglugi. I uczniem musiał być wybitnym. Oto bowiem w maju 1498 r. do portu Goa w Indiach zawinął statek Vasco da Gamy i jego 170 ludzi, którzy chcieli otworzyć szlak morski do Indii. Na pokładzie pojawił się nieznany człowiek, który władał europejskimi językami. Twierdził, że jest chrześcijaninem, niewolnikiem i ma pod sobą armię.

Vasco da Gama zorientował się, że to podstęp. Gaspar został pojmany i torturowany. Miał wtedy określić się jako "judeu do Reyno de Polonia de Posna" - Żyd z Królestwa Polski z Poznania. Prawdopodobnie zginąłby, gdyby nie jego ogromna wiedza o Indiach i żegludze. Portugalczycy zaproponowali, by został na statku. Był jednak warunek - chrzest. Jego ojcem chrzestnym - wszystko na to wskazuje - został Vasco da Gama. Stąd nazwisko Gaspara.

Stał się tłumaczem, nawigatorem, znawcą obyczajów podczas portugalskiej wyprawy, która dzięki niemu dotarła m.in. do Indochin, na Jawę, Cejlon. Za to, że ocalił flotę na wodach Afryki, został dworzaninem króla Manuela I, na którego prośbę w 1500 r. wyruszył w kolejną wyprawę do Indii pod wodzą Pedro Alvaresa de Cabrala. Po drodze, w okolicach dzisiejszej Liberii, spotkał ich potężny sztorm. To Żyd z Poznania miał przejąć ster i podpowiedzieć zmianę kursu na zachód. Statek dopłynął do lądu. Gaspar da Gama i marynarz Nicolau Coelho byli pierwszymi Europejczykami, którzy stanęli na ziemi zwanej potem Brazylią.

Po odkryciu Brazylii, poznaniak był doradcą wicekróla Portugalii, dwukrotnie podróżował jeszcze z Vasco do Indii. W kronikach jego historia urywa się w 1510 r. - Gaspar da Gama powinien być rozsławiany, szczególnie w Poznaniu i Portugalii - uważa dr Meixner. - Mało kto jednak w ogóle o nim wie. Historia nie zawsze jest sprawiedliwa.

Gaspar da Gama

W Polsce jako pierwszy Gasparem da Gamą zainteresował się Joachim Lelewel. W 1858 roku w swej pracy "Polska. Dzieje i rzeczy jej" napisał o podróżniku tak: "Bez Żydka z Poznania po Indji krążącego, a chrztem Gaspard da Gama zwanego, Vasco da Gama 1498 i Kabral 1500 nie mieliby tego powodzenia w swych wyprawach, jakie on im zjednał".

Gaspar da Gama - poznaniak, który odkrył Brazylię