Cmentarz na Rossie: Nie zatrą się ślady polskości za granicą [REPORTAŻ]

- Między Poznaniem a Wilnem jest piękny duchowy most. Ludzie, którzy pierwszy raz zwiedzają stolicę Litwy, czują, jakby wcześniej już tu byli. Dzięki naszej literaturze i kulturze - mówi Ryszard Liminowicz, prezes Towarzystwa Przyjaciół Wilna i Ziemi Wileńskiej w Poznaniu, zaangażowany w zbiórkę dla Rossy.

Wielu z tych, którzy ową kulturę tworzyli, spoczywa na zabytkowym cmentarzu na wileńskiej Rossie. To jedna z czterech polskich narodowych nekropolii, obok warszawskich Powązek, cmentarza Rakowickiego w Krakowie i lwowskiego Łyczakowa. Rossa podzielona jest na cztery części. Najstarsze nagrobki, z 1769 r. znajdowały się na Starej Rossie. Pozostałe części to Nowa Rossa (1847) i Cmentarz Wojskowy, gdzie spoczywają żołnierze polegli w I i II wojnie światowej. Najbardziej znanym grobowcem w Wilnie jest zaś Mauzoleum Matki i Serce Syna - w którym pochowano matkę Józefa Piłsudskiego i serce pierwszego marszałka Rzeczypospolitej Polskiej.

Ocalić od zapomnienia
W dzień Wszystkich Świętych po raz 15. na poznańskich nekropoliach będziemy zbierać datki na renowację tamtejszych mogił. Kwestują dziennikarze, politycy i społecznicy. Zbiórkę zapoczątkowaną w 2000 r. przez ks. Edmunda Jaworskiego koordynuje teraz Społeczny Komitet "Poznaniacy Rossie i...".

- Do tej pory dzięki dobremu sercu poznaniaków udało się uratować już 12 pomników na Rossie: Kaplicę Mączyń-skich, Kaplicę Malinowskich, Kaplicę Gimbuttów, Kaplicę Braci Bonifratrów, Kaplicę Strumiłło, Grobowiec Antoniego Marcinkowskiego, Pomnik Rodziny Hermanowiczów, Kaplicę Rodziny Burzyńskich, Grobowiec Rodziny Rudnickich i Strzemińskich, Kaplicę Rodziny Bartoszewiczów, Kaplicę Felicjana Nowodniczańskiego, uporządkowano Kwaterę Kondratowiczów. Trwają prace naprawcze dachu kaplicy rodziny Jasieńskich - podaje Monika Straszewska, przewodnicząca Społecznego Komitetu.

- Naszym zadaniem jest uratować ślady polskości. Na grobach, które zniszczył czas, pojawiają się groby litewskie, chociaż formalnie jest to niedopuszczalne - tłumaczy ks. Edmund Jaworski, inicjator akcji.

- Urzekła mnie ta Rossa, gdy zobaczyłem, jakich zniszczeń dokonał czas. Nasza akcja to odruch serca - wspomina ks. Eda

Wilno w Poznaniu

Tym razem zebrane pieniądze pozwolą na renowację grobowca rodziny Bur-hardtów. Pochowano w nim rodzinę Michała Burhardta (1838-1909), lekarza, powstańca styczniowego i zesłańca na Sybir. Wśród swojej społeczności lekarz zasłynął tym, że… najuboższych pacjentów leczył za darmo. W tym samym grobowcu leży także Janina Burhardtówna (1883-1924), polska działaczka niepodległościowa, członkini Polskiej Organizacji Wojskowej, odznaczona Krzyżem Virtuti Militari. Burhardtówna była też redaktorką polskich pism "Strzecha" i "Dzień Kowień-ski".

Jerzy Kepel, urodzony w Wilnie mieszkaniec Poznania, to potomek Burhardtów. W 1945 r., jako sześciolatek, repatriował z matką i rodzeństwem w głąb Polski. Matka Kepela, pracownik naukowy na Uniwersytecie Stefana Batorego w Wilnie, wraz ze swoimi współpracownikami z Wydziału Rolnego, zdecydowała się przenieść do Poznania. Zmarła w 1954 r. i nigdy już nie wróciła do rodzinnego miasta.

Nie zatrą się ślady polskości za granicą

- Nikomu z mojej rodziny nie zależało na tym, by wrócić do Wilna. Byliśmy patriotami, Wilno przejęte przez Sowietów nie mogło być naszym miejscem życia - opowiada Jerzy Kepel.

Na Rossie zostało jednak wiele grobów, w których pochowani byli krewni Burhardtów.
- Kiedyś przypadkowo byłem na cmentarzu na Junikowie i zauważyłem kwestę na Rossę. Skontaktowałem się z księdzem Jaworskim, a po pewnym czasie wspólnie pojechaliśmy do Wilna i odszukaliśmy część mogił - dodaje Kepel.

Co ciekawe, pomnik na grobowcu Michała Burhardta umieszczony został na liście zabytków, zanim uznano za zabytkowy cały cmentarz. Autorem Chrystusa klęczącego w Ogrójcu był Bolesław Bałzukiewicz (1879-1935), jeden z najważniejszych rzeźbiarzy początków XX w., przez całe swoje życie blisko związany z Wilnem.
Walące się groby wołają o ratunek
Ksiądz Jaworski najbardziej dumny jest z grobowca Malinowskich. Jak opowiada, przed renowacją był to cmentarny śmietnik.
- Zanim w ogóle przystąpiono do prac, trzeba było wywieźć trzy przyczepy odpadów. Z grobowca zostały tylko zręby murów. Spoczywają w nim znani polscy matematycy - opowiada ksiądz.

Celem zeszłorocznej zbiórki było odnowienie dachu kaplicy Jasińskich. Stojąca nieopodal wejściowej bramy, olbrzymia, jak na cmentarną kaplicę, budowla w stylu neogotyckim wołała o ratunek.

- Niestety, późno dostaliśmy pozwolenie i jeszcze nie udało się dokończyć remontu - wyjaśnia ks. Jankowski.

Walory artystyczne i groźba zawalenia były też powodem ratowania grobowca rodziny Gimbuttów.
Grobowców do restauracji są jeszcze setki. Z oczywistych względów zająć trzeba się najpierw tymi, które grożą zawaleniem. I chociaż zdaniem wielu, klimat Rossy tworzą właśnie zniszczone zębem czasu pomniki, naszym zadaniem, jako Polaków, jest troszczyć się o nie.

- Tak jak pozwalamy Niemcom odwiedzać groby przodków i je zabezpieczać, tak samo my powinniśmy pamiętać o naszych przodkach spoczywających na Litwie - przekonuje ks. Edmund Jaworski. a