Matura 2014 Biologia - podstawa, rozszerzenie [ODPOWIEDZI, ARKUSZ CKE]

POBIERZ ARKUSZ: Matura 2014 Biologia - podstawa

Matura 2014 z biologii rozpoczyna drugi tydzień egzaminów. Biologię jako przedmiot dodatkowy zdecydowało się zdawać 5416 wielkopolskich maturzystów. Poziom podstawowy wybrało 2941 uczniów, rozszerzony - 2475. To ostatnia matura, podczas której można zdawać poziom podstawowy. Matura 2015 przewiduje tylko poziom rozszerzony z matury z biologii.

Zobacz też: Matura 2014 Biologia - ODPOWIEDZI I ARKUSZE - poziom rozszerzony

MATURA 2014 BIOLOGIA - PODSTAWA - PRZYKŁADOWE ODPOWIEDZI

ZADANIE 1
Wapń jest pierwiastkiem niezbędnym do prawidłowego rozwoju i funkcjonowania organizmu człowieka.
Spośród podanych procesów wybierz dwa, które ulegają zaburzeion przy niedoborze wapnia w organiźmie.

A. skurcz mięśnia
B. krzepnięcie krwi
C. biosynteza białka
D. wytwarzanie hormonów tarczycy
E. powielanie informacji genetycznej

ZADANIE 2
Na schemacie przedstawiono budowę chemiczną dwóch nukleotydów.
Zapisz, który z nukleotydów (A czy B) pełni funkcję przenośnika energii w komórce. Odpowiedź uzasadnij.

Nukleotyd - B
Uzasadnienie: To ATP - związek ten ma trzy wiązania wysokoenergetyczne fosforanowe, a przy ich rozkładzie uwalniana jest energia.

ZADANIE 3
Każdej z wymienionych tkanek przyporządkuj jedno miejsce jej występowania w organizmie człowieka.

Tkanka
A. nabłonek rzęskowy -5
B. nabłonek jednowarstwowy płaski - 1
C. tkanka łączna włóknista - 2
D. chrząstka sprężysta - 3

Występowanie
1. pęcherzyk płucny
2. więzadło stawowe
3. małżowina uszna
4. pęcherz moczowy
5. jajowód

ZADANIE 4
Oceń prawdziwość informacji dotyczących cyklu pracy serca. Wpisz w prawej kolumnie tabeli literę P, jeżeli zdanie jest prawdziwe, lub literę F, jeśli zdanie jest fałszywe.

1. Podczas skurczu przedsionków krew jest wtłaczana do komór, a zastawki półksiężycowate pozostają w tym czasie zamknięte. PRAWDA
2. Kurczące się ściany komór podnoszą ciśnienie krwi w ich wnętrzu, co skutkuje zamknięciem zastawek przedsionkowo-komorowych w sercu. PRAWDA
3. Skurcz prawej komory powoduje tłoczenie krwi do aorty, a skurcz lewej komory wypycha krew do tętnic płucnych. FAŁSZ

ZADANIE 5
W celu ustalenia grupy krwi pacjenta dodano próbki jego krwi do surowicy krwi grupy A oraz do surowicy krwi grupy B. W obydwu zestawach zaszła aglutynacja krwinek.
Określ, jaką grupę krwi miał pacjent. Wyjaśnij wynik badania, uwzględniając obecność przeciwciał w zastosowanych surowicach.

Grupa krwi pacjenta AB
Wyjaśnienie: W błonach erytrocytów były antygeny A i B, by zaszła aglutynacja z próbkami krwi z grupy A i B, które zawierają przeciwciała anty -B i anty-A.

ZADANIE 6
Limfa (chłonka) powstaje jako przesącz z włosowatych naczyń krwionośnych do przestrzeni międzykomórkowych i trafia do naczyń tworzących układ limfatyczny. Swoim składem jest więc zbliżona do osocza krwi, choć w odróżnieniu od niego zawiera nieco większy procent tłuszczu. Wśród elementów morfotycznych zdecydowaną większość stanowią limfocyty.

Na podstawie powyższego tekstu wymień dwie funkcje, które limfa pełni w organizmie człowieka.
1. Transportuje substancje rozpuszczalne w tłuszczach.
2. Bierze udział w odpowiedzi immunologicznej.
3. Usuwa zbędne substancje z organizmu.

ZADANIE 7
Oceń prawdziwość informacji dotyczących budowy i działania układu oddechowego człowieka. Wpisz w prawej kolumnie tabeli literę P, jeżeli zdanie jest prawdziwe, lub literę F, jeśli zdanie jest fałszywe.

1. Krtań jest narządem wchodzącym w skład układu oddechowego i pokarmowego. FAŁSZ
2. Tchawica stanowi fragment dróg oddechowych i jest jednocześnie narządem głosu. FAŁSZ
3. Przepona, kurcząc się, opuszcza się w dół, co skutkuje zwiększeniem pojemności klatki piersiowej. PRAWDA

ZADANIE 8
W paleniu biernym mamy do czynienia ze strumieniem bocznym, czyli wydobywającym się z tlącego papierosa dymem, który zawiera najwięcej substancji toksycznych i nie jest oczyszczany przez filtr papierosowy. W dymie bocznym znajduje się 3–5 razy więcej tlenku węgla (czadu), 2–3 razy więcej nikotyny i 3–4 razy więcej substancji rakotwórczych niż w dymie głównym. U dzieci bierne palenie jest przyczyną częstszych zachorowań na zapalenia płuc i oskrzeli oraz zwiększa ryzyko zachorowania na astmę. Z badań Światowej Organizacji Zdrowia wynika, że częste przebywanie w dymie tytoniowym powoduje u dzieci i nastolatków pogorszenie wykonywania wielu czynności umysłowych, takich jak czytanie, rozwiązywanie zadań matematycznych, logiczne myślenie i rozumowanie.
Na podstawie: www.knowmore.pl

Na podstawie przedstawionych informacji wyjaśnij, dlaczego bierne palenie powoduje u ludzi pogorszenie wykonywania czynności umysłowych.

PRZYKŁADOWA ODPOWIEDŹ:
Pogorszenie wykonywania czynności umysłowych następuje na skutek zmiejszenia tlenu dostarczanego do mózgu. Dzieje się to na skutek tego, że razem z dymem papierosowym do płuc dostaje się tlenek węgla, a ten dyfunduje w pęcherzykach płucnych do krwi, w której wiąże się z hemoglobiną zawartą w erytrocytach.

ZADANIE 9
W aptekach dostępne są bez recepty różnego rodzaju preparaty lecznicze podnoszące odporność, zwane immunostymulatorami. Przeważnie zawierają substancje pochodzenia roślinnego, np. z aloesu, jeżówki czy żeń-szenia. Istotą działania immunostymulatorów jest pobudzenie i wzmocnienie odporności organizmu na infekcje wirusowe i bakteryjne. Pod wpływem tych substancji obserwuje się wzrost aktywności komórek układu odpornościowego – granulocytów obojętnochłonnych oraz makrofagów, zdolnych do bezpośredniego niszczenia drobnoustrojów chorobotwórczych.
Na podstawie: http://ziola.pl

a) Na podstawie przedstawionych informacji zaznacz rodzaj odporności, którą opisane preparaty pobudzają w organizmie człowieka.
A. odporność swoista
B. odporność nieswoista
C. odporność swoista i nieswoista

b) Uzasadnij, podając dwa argumenty, że takie preparaty powinno się stosować po konsultacji z lekarzem, chociaż są one dostępne bez recepty.
1. U alergika, taki preparat może zwiększyć wrażliwość na alergen.
2. Taki lek może spowodować u alergika odpowiedź autoimmunologiczną (atak własnych komórek przez układ odpornościowy), a ona może doprowadzić do ciężkich chorób

ZADANIE 10
W tabeli przedstawiono prędkość przewodzenia impulsów przez włókna nerwowe rdzenne (z osłonką mielinową) o różnej średnicy aksonów.
Na podstawie: W. Traczyk, Fizjologia człowieka w zarysie, Warszawa 1997.

a) Na podstawie przedstawionych danych sformułuj wniosek określający zależność między prędkością przewodzenia impulsów nerwowych a średnicą aksonu.
Prędkość przewodzenia impulsów jest większa, im większa jest średnica aksonu

b) Określ, czy włókna nerwowe rdzenne (mające osłonkę mielinową) przewodzą impulsy wolniej, czy – szybciej niż włókna nagie (nieposiadające osłonek). Odpowiedź uzasadnij.
Przewodzą szybciej, bo osłonka mielinowa umożliwia skokowy przepływ impulsów.

ZADANIE 11
Za ruchy kończyny dolnej w stawie kolanowym odpowiedzialne są mięśnie antagonistyczne, których lokalizację przedstawiono na rysunku A (widok kończyny od przodu) i B (widok kończyny od tyłu).
Na podstawie: www.fitwell.pl

a) Określ, który z mięśni przedstawionych na rysunkach A i B, kurcząc się, powoduje ruch kończyny dolnej przedstawiony na rysunku C.
Mięsień czworogłowy uda

b) Zaznacz poprawne dokończenie poniższego zdania.
Mięsień, którego skurcz wywołuje ruch kończyny przedstawiony na rysunku C, pełni funkcję
A. zginacza.
B. prostownika.
C. odwodziciela.
D. przywodziciela.

ZADANIE 12
Na podstawie danych z tabeli narysuj wykres liniowy, ilustrujący poziom stężenia insuliny i glukagonu we krwi, w kolejnych godzinach ćwiczeń fizycznych. Zastosuj jeden układ współrzędnych.

ZADANIE 13
Wyjaśnij, dlaczego podczas wysiłku fizycznego zwiększa się wydzielanie glukagonu do krwi.

PRZYKŁADOWA ODPOWIEDŹ:
1. Mięśnie podczas pracy zużywają glukozę, przez co spada jej stężenie we krwi. Glukagon indukuje hydrolizę glikogenu i przywraca odpowiednie stężenie glukozy we krwi.
2. Podczas wysiłku wzrasta zapotrzebowanie energetyczne organizmu. Zwiększa się wydzielanie glukagonu do krwi, organizm używa też rezerw glikogenu z wątroby.

ZADANIE 14
Wazopresyna, czyli hormon antydiuretyczny (ADH) produkowany przez podwzgórze i uwalniany z tylnego płata przysadki mózgowej, jest ważnym regulatorem bilansu wodnego w organizmie człowieka.

Na schemacie przedstawiono mechanizm hormonalnej regulacji zawartości wody w organizmie człowieka.
a) Do miejsc oznaczonych na schemacie literami A i B przyporządkuj określenia odpowiadające wydzielaniu ADH – zwiększone, zmniejszone – i zapisz je poniżej.
A. zmniejszone
B. zwiększone

b) Podaj, jakie objawy wywoła niedobór hormonu ADH, spowodowany uszkodzeniem komórek tylnego płata przysadki.
Efektem niedoboru ADH tego hormonu jest moczówka prosta, czyli zbyt małe wchłanianie wody w kanalikach nerkowych. Najczęstsze objawy to wzmożone pragnienie oraz wydzielanie dużej ilości rozcieńczonego moczu kilka razy na dobę.

ZADANIE 15
Funkcjonowanie organizmu człowieka jest możliwe dzięki współdziałaniu układów i narządów, czego przykładem może być współpraca układu krwionośnego i wydalniczego. Krew dostarcza do nerek tlen i składniki odżywcze niezbędne do uzyskania energii, koniecznej dla zachodzących tam procesów, natomiast w nerkach wytwarzany jest hormon erytropoetyna, którego wydzielanie się zwiększa, gdy we krwi znajduje się zbyt mało tlenu.

Uzasadnij, podając inny niż w tekście argument, że układ krwionośny i wydalniczy współdziałają w organizmie człowieka.
Krew odbiera z komórek substancje zbędne i szkodliwe, które transportowane są do układu wydalniczego. Układ wydalniczy usuwa je z organizmu.

ZADANIE 16
Akomodacja oka jest związana ze zmianą krzywizny soczewki. Soczewka oka może stawać się bardziej płaska lub bardziej kulista, a jej zdolność skupiania promieni świetlnych może się zmniejszać lub zwiększać.

Określ, w jaki sposób zmienia się kształt soczewki podczas przenoszenia wzroku z przedmiotów bliskich na przedmioty odległe.
Takie skupienie wzroku powoduje rozluźnienie mięśnia rzęskowego, a to skutkuje napięciem wiązadeł połączonych z brzegiem soczewki i - w efekcie - jej spłaszczenie.

ZADANIE 17
Uporządkuj we właściwej kolejności wymienione poniżej etapy powstawania wrażeń słuchowych. Wpisz w tabelę numery 2–5.

Drganie błony okienka owalnego oraz drganie płynu wypełniającego wnętrze ślimaka.3
Ruchy rzęsek komórek narządu Cortiego i powstanie impulsu nerwowego.4
Przenoszenie drgań błony bębenkowej na drgania kosteczek słuchowych. 2
Przewodzenie fali dźwiękowej przez przewód słuchowy. 1
Dotarcie impulsów nerwowych do ośrodków słuchu. 5

ZADANIE 18
Jelito cienkie jest najdłuższym odcinkiem przewodu pokarmowego człowieka. Treść pokarmowa docierająca do jelita cienkiego jest w nim przesuwana i w tym czasie podlega procesom trawienia chemicznego, a strawione składniki pokarmowe są wchłaniane
do nabłonka jelita, skąd są przekazywane do naczyń krwionośnych lub limfatycznych.

Podaj po jednym przykładzie cech budowy jelita, które są przystosowaniem do:
1. przesuwania treści pokarmowej: mięśnie gładkie umożliwiają ruchy robaczkowe jelita
2. trawienia pokarmu: gruczoły w błonie śluzowej produkują enzymy trawienne
3. wchłaniania strawionych składników pokarmowych: kosmki jelitowe posiadają naczynia krwionośne; wchłaniają składniki pokarmowe

ZADANIE 19
Tłuszcze, które są nierozpuszczalne w wodzie, krążą we krwi człowieka w postaci związanej z białkami jako lipoproteiny. Do najważniejszych lipoprotein biorących udział w transporcie cholesterolu w naszym organizmie należą lipoproteiny o wysokiej gęstości (HDL), określane mianem „dobrego cholesterolu”, i lipoproteiny o niskiej gęstości (LDL), zwane „złym
cholesterolem”.

Na schemacie przedstawiono dwa modele (X i Y) lipoprotein transportujących cholesterol w obwodowych naczyniach krwionośnych.

a) Określ, który z przedstawionych na schemacie modeli lipoprotein (X czy Y), jest ilustracją HDL. Odpowiedź uzasadnij.
HDL to X, ma ma zdolność wiązania cholesterolu we krwi

b) Podaj przykład zalecenia dotyczącego sposobu odżywiania się dla osoby, u której stwierdzono podwyższony poziom LDL i zbyt niski poziom HDL we krwi.
Dieta takiej osoby powinna być bogata w tłuszcze pochodzenia roślinnego i tłuszcze pochodzące z ryb, które zawierają więcej kwasów nienasyconych, niż nasyconych.

ZADANIE 20
Fenyloketonuria to choroba genetyczna, która może prowadzić do głębokiego upośledzenia umysłowego na skutek gromadzenia się w organizmie fenyloalaniny i pośrednich produktów jej rozkładu. Aby wykryć to schorzenie, jeszcze do niedawna przeprowadzano prosty i tani test Guthriego. Na krążek bibuły pobierano kroplę krwi noworodka, następnie krążki z wysuszoną krwią umieszczano na płytce agarowej z pożywką, która nie zawierała fenyloalaniny. Na takich płytkach hodowano szczep laseczki siennej Bacillus subtilis, bezwzględnie wymagający fenyloalaniny do wzrostu.

a) Na podstawie powyższych informacji ustal, na którym krążku bibuły (A czy B) znajduje się kropla krwi dziecka chorego na fenyloketonurię. Odpowiedź uzasadnij.
Krążek A - znajduje się na nim więcej fenyloalaniny, niezbędnej do wzrostu danego szczepu Bacillus subtilis

b) Podaj przykład postępowania, dzięki któremu osoby chore na fenyloketonurię mogą uniknąć groźnych konsekwencji tej choroby.
Produkty spożywcze zawierające fenyloalaninę powinny dodatkowo oznakowane.

ZADANIE 21
Oceń prawdziwość informacji dotyczących witamin. Wpisz w prawej kolumnie tabeli literę P, jeśli zdanie jest prawdziwe, lub literę F, jeśli zdanie jest fałszywe.

1. Witamina A jest niezbędna do syntezy barwnika wzrokowego. PRAWDA
2. Wchłanianie witamin A, D, E i K może być zwiększone przez obecność tłuszczów w pokarmie. PRAWDA
3. Kuracja antybiotykiem może spowodować niedobory witaminy C. FAŁSZ

ZADANIE 22
Nadciśnienie tętnicze jest chorobą przewlekłą, w której ciśnienie krwi w spoczynku przekracza wartości graniczne uznane za prawidłowe. Zmiana stylu życia może obniżać wartości ciśnienia tętniczego u osób z ciśnieniem podwyższonym i zapobiegać rozwojowi choroby u osób, które mają do niej skłonności uwarunkowane genetycznie. W leczeniu i profilaktyce choroby nadciśnieniowej zaleca się normalizację masy ciała oraz przestrzeganie odpowiedniej diety.

Spośród podanych zaleceń żywieniowych wybierz dwa, które mogą zmniejszyć ryzyko rozwoju nadciśnienia tętniczego.

Zaleca się ograniczyć
A. ilość spożywanej soli kuchennej (NaCl).
B. spożycie pokarmów bogatych w błonnik.
C. spożycie produktów bogatych w witaminy, zwłaszcza witaminę C.
D. spożycie produktów bogatych w tłuszcze nasycone, zwłaszcza wędlin.
E. spożycie pokarmów mlecznych, bogatych w związki wapnia i magnezu.

ZADANIE 23
Każdy rodzaj cząsteczki tRNA ma zdolność przyłączania określonego aminokwasu i dzięki sekwencji trzech nukleotydów zwanej antykodonem rozpoznaje komplementarny dla niego kodon w mRNA.
Na schemacie przedstawiono fragment nici mRNA oraz trzy cząsteczki tRNA (A–C), przenoszące aminokwasy zapisane w tym fragmencie (te cząsteczki ułożono w sposób przypadkowy). Strzałką oznaczono kierunek odczytu informacji genetycznej. W tabeli
zamieszczono fragment kodu genetycznego.

a) Ustal, jaka będzie kolejność tRNA, oznaczonych literami A, B i C, przyłączanych w procesie syntezy białka na matrycy mRNA o podanej sekwencji nukleotydów.
Kolejność tRNA: B, C, A.

b) Na p odstawie tabeli z fragmentem kodu genetycznego zapisz n azwy kolejnych aminokwasów (oznaczonych na schemacie literami X, Y, Z) w powstałym trójpeptydzie.
tyrozyna - prolina - cysteina

ZADANIE 24
W układzie grupowym krwi Rh wyróżnia się dwie grupy krwi: Rh+ (obecność w błonie krwinek aglutynogenu D) i Rh- (brak aglutynogenu D w błonach krwinek). Czynnik D dziedziczy się jednogenowo i autosomalnie. W tabeli przedstawiono różne zestawy genotypów rodziców. Allel warunkujący obecność aglutynogenu grupy krwi Rh+ oznaczono literą D, natomiast literą d – allel warunkujący jego brak.

a) Podaj oznaczenie literowe przypadku (A-E), w którym prawdopodobieństwo wystąpienia konfliktu serologicznego między organizmem matki i dziecka wynosi 100%. B
b) Wypisz wszystkie oznaczenia literowe tych przypadków (A-E), w których na pewno nie może wystąpić konflikt serologiczny między organizmem matki i dziecka. A, C, E

ZADANIE 25
Na schemacie przedstawiono dziedziczenie daltonizmu w pewnej rodzinie.

a) Zapisz genotypy osób oznaczonych na schemacie numerami 1–3, stosując symbole literowe D i d na oznaczenie alleli genu odpowiedzialnego za rozróżnianie kolorów.
b) Określ, na podstawie krzyżówki genetycznej, prawdopodobieństwo (w %), że kolejny syn pary B też będzie zdrowy.

Prawdopodobieństwo 50 procent

ZADANIE 26
Oceń prawdziwość informacji dotyczących funkcjonowania ekosystemu. Wpisz w prawej kolumnie tabeli literę P, jeśli zdanie jest prawdziwe, lub literę F, jeśli zdanie jest fałszywe.

1. Organizmy odżywiające się wyłącznie pokarmem roślinnym należą do konsumentów II rzędu. FAŁSZ
2. Dzięki organizmom z różnych poziomów troficznych w ekosystemie możliwe są krążenie energii i przepływ materii. PRAWDA
3. Ilość energii przechodzącej na kolejny poziom troficzny ekosystemu jest coraz mniejsza. PRAWDA

ZADANIE 27
Pole jest ekosystemem sztucznym, którego funkcjonowanie zależy od działalności człowieka. Na schemacie przedstawiono uproszczony model krążenia materii w ekosystemie pola. Przerywanymi liniami oznaczono działania człowieka, które wpływają na ten obieg.
Na podstawie: A. Breymeyer, Struktura i funkcjonowanie ekosystemów, „Biologia w Szkole” nr 36, 1983.

a) Wymienionym w tabeli sposobom działalności człowieka, wpływającym na obieg materii w ekosystemie pola, przyporządkuj numery, którymi są oznaczone na schemacie.

Działalność człowieka
1. Siew lub sadzenie roślin uprawnych.
2. Zbiór plonów.
3. Nawożenie obornikiem.
4. Nawożenie mineralne.
5. Eliminowanie szkodników roślin.

KOLEJNOŚĆ: 5, 1, 3, 4, 2

b) Wyjaśnij, dlaczego nawożenie gleby jest konieczne do utrzymania prawidłowego obiegu materii w ekosystemie pola, z którego człowiek zbiera plony.
Gdy zbieramy plony, z ekosystemu pola usunięte zostają niektóe pierwiastki i związki chemiczne. By je uzupełnić, trzeba zastosować nawóz.

ZADANIE 28
Słodkowodna drapieżna ryba bass słoneczny (Lepomis gibbosus) zamieszkuje wody Ameryki Północnej. Do Europy gatunek ten został sprowadzony w 1887 roku z przeznaczeniem do hodowli w stawach parkowych i akwariach, lecz szybko wymknął się spod kontroli i opanował wody otwarte. Obecnie gatunek ten występuje już na całym kontynencie europejskim, nie omija również wód Polski.
Na podstawie: Ryby słodkowodne wód Polski, pod red. M. Brylińskiej, Warszawa 2000.

Zaznacz poprawne dokończenie zdania.
Zwiększenie zasięgu występowania bassa słonecznego na świecie jest wynikiem
A. restytucji.
B. introdukcji.
C. reintrodukcji.
D. eksterminacji.

ZADANIE 29
Metan (CH4) należy do grupy tzw. gazów cieplarnianych (szklarniowych) wpływających na zmiany klimatu. Według różnych ocen wpływ metanu na pogłębianie efektu cieplarnianego jest nawet 20-krotnie wyższy w porównaniu z wpływem dwutlenku węgla.
Metan produkowany jest głównie przez bakterie, które rozkładają materię organiczną w warunkach niedoboru tlenu. Człowiek przyczynia się do zwiększania ilości metanu w atmosferze w wyniku wydobywania i spalania paliw kopalnych, hodowli bydła, uprawy
ryżu oraz składowania odpadów. W krajach uprzemysłowionych metan stanowi zwykle 15% wszystkich gazów cieplarnianych emitowanych do atmosfery. Coraz częściej przy dużych gospodarstwach hodowli zwierząt oraz przy wysypiskach śmieci budowane są biogazownie, wykorzystujące zbierany biogaz, składający się głównie z metanu, do produkcji energii
cieplnej lub elektrycznej.
Na podstawie: http://agroenergetyka.pl

Na podstawie powyższych informacji uzasadnij, podając dwa argumenty, że pozyskiwanie i spalanie biogazu z wysypisk śmieci jest korzystne dla środowiska przyrodniczego.
1. Biogaz jako paliwo przyczyni się do ograniczenie zużycia nieodnawialnych źródeł energii
2. Gromadzenie metanu zmniejszy jego emisji do atmosfery, a tym samym ograniczy efekt cieplarniany

Matura 2014 z biologii to obok geografii i wiedzy o społeczeństwie jeden z najpopularniejszych egzaminów maturalnych, zdawanych jako dodatkowe, z których punkty liczą się przy rekruracji na studia.

MATURA 2014 - TU ZNJADZIESZ WSZYSTKO: TERMINY, PRZECIEKI, ARKUSZE, ODPOWIEDZI